Tarih olarak 21 Mart, yalnızca bizim coğrafyada değil, dünyanın dört bir yanında önemli bir gün. 21 Mart’ın tarifleri farklı olsa da sonucu itibariyle aynı kapıya çıkıyor. Çünkü, 21 Mart, değişimi ve yeni bir başlangıcı işaret eder: Güneş’in Koç Burcu’na girdiği 21 Mart’a rastlayan Nevruz; ilkbaharla birlikte, yeni bir hayatın, canlılığın, bereketin ve bolluğun başlangıcı anlamına gelir. Bu İslam coğrafyası için de, Hıristiyan coğrafyası için de böyledir. Nitekim, Hıristiyanlık’taki Paskalya Bayramı’nın (Osternfest) anlamı da esas itibariyle aynıdır: Yeniden dirilmedir, canlanmadır ve yenilenmedir. Bu kadar ‘kutsal olan bir gün’  bizim coğrafyamızda siyasi tercihlerden dolayı 21 Mart uzun süre ‘sakıncalı bir gün’ olarak anıldı. Hatta öyle dönemler oldu ki; devleti elinde bulunduran bazı kişiler ellerinde olanak olsa, takvimlerden 21 Mart’ı bile sildirebilirlerdi!

***

Farklı dillerde yazılışı doğal olarak farklı olması gereken 21 Mart’ın ismi, bütün dillerde ‘yeni bir gün’ anlamına gelse de, yazılış biçimine göre siyasi bir misyonu da beraberinde üretti:  Nevruz, Nevroz ve Newroz gibi…

Newroz, Kürtler için demirci Kawa'nın zalim Kral Dehhak'a karşı ayaklanmanın ve halkın özgürleşmesi anlamına gelir.

İranlılar için, Nevruz yeni yıldır. Bu yüzden büyük şenliklerle kutlanır.

Orta Asya’da ve Balkanlar’da ise Nevroz bolluk ve bereket dileğiyle kutlanır. Şenlik günüdür.

Nevruz, Aleviler için de çok önemli bir gündür. Alevilere göre dünya kuruluşunu bugün tamamlar. Hz. Ali 21 Mart’ta doğmuştur. Hz. Muhammed’in, bugün Gadir Hum’da okuduğu hutbede, Hz. Ali’yi vasi tayin ettiği gündür. Hatta bir başka rivayete göre, 21 Mart Hacı Bektaş Veli’nin Anadolu’ya geldiği gündür.

***

Araştırmacı Ali Duran Gülçiçek, bu günü başka bir gözle çok güzel anlatmış. Okuyunca, bugüne kadarki didişmeyi anlamak mümkün değil:

“21 Mart, baharın başlangıcıdır. Güneş’in Koç Burcu’na girdiği 21 Mart Nevruz günü ‘gündüz ve gece’ eşittir. Nevruz, bu anlamda eşitliğin de bir ifadesidir. “Nevruz gibi eşit ve adil ol” deyimi buradan gelmektedir. Yılın eşit olan günlerinden biri de; Güneş’in Terazi Burcu’na girdiği ve sonbaharın başlangıcı olan 23 Eylül’dür. Gündüzün en uzun olduğu 21 Haziran günü yazın, gündüzün en kısa olduğu 21 Aralık ise kış mevsiminin başlangıcıdır. Bu günlerde doğa kültünden ve eski halk inançlarından kalma ‘yıldönümü’ veya ‘gündönümü’ dediğimiz, coğrafyaya, inanç ve kültürlere göre değişen ve farklı isimlerle adlandırılan çeşitli bayramlar kutlanılmaktadır.

Tabiat kültüne dayanan Nevruz, birçok eski takvimde, özellikle; Celâli, İlhâni ve günümüzde İranlıların kullandığı Şemsi takvimlerinde ‘yılbaşı’ olarak kabul edilmiş ve halen İranlılar, İslâmiyet’ten önceki inançları olan Zerdüştlük’ten kalma Ferverdin ayının (bahar mevsiminin ilk ayı) ilk günü olan Nevruz’u yılbaşı olarak kutlarlar. Ferverdin ayının ilk gününe ‘Nevruz-ı âmme’ denir. Bu ilk gün, İran’ın efsanevi dördüncü hükümdarı olan Cemşid (Cem) Şahın tahta geçtiği, âlemi nura boğduğu ve Cenab-ı Hakk’ın âlemi ve Âdem’i halk ettiği (yarattığı) gün olarak kutlanır. Ferverdin ayının 6. gününe ise ‘Nevruz-ı hassa’ denir. O gün, Cemşid devletin yönetiminde olan tüm adamları yanına çağırtıp, sorgudan geçirir; kendisi hakkındaki şikâyetleri de dinler; suçlu görünürse, o da diğerleri gibi cezalandırılır. Böylece; yönetimdeki aksaklıklar, haksızlıklar giderilmeye çalışılır… 

Eskiden Nevruz günü, komşulara, yakın dostlara nevruziyeler ikram etmek, hatta Nevruz gününün anlamını ifade eden tebrik kartları (tebriknâme-i nevruz) göndermek; ayrıca Nevruz günü nevruziyeler yiyerek ağızları tatlandırmak, yaygın bir gelenekti. ‘Bilhassa İstanbul’da Nevruz’a çok önem verilir, törenlerle kutlanır ve Nevruz günü, bir sevgili gibi beklenirdi”. 

30 Mart sonrası böyle günlerin yeninde yaşanması ve ‘yeni bir gün’ dileğiyle…